Chemioterapia jest skuteczna w walce z komórkami nowotworowymi, niemniej nie działa ona selektywnie – powoduje również zniszczenie zdrowych komórek organizmu.
Chemioterapia wpływa niekorzystnie szczególnie na komórki włosów, przewodu pokarmowego, szpiku kostnego i jamy ustnej. Trudno mówić o skutkach ubocznych w dużym uogólnieniu, ponieważ odpowiedź pacjenta na chemioterapię jest indywidualna. Można jednak wskazać na skutki uboczne, które występują najczęściej u większości pacjentów. Są to: utrata owłosienia, niedokrwistość, neutropenia, trombocytopenia, nudności i biegunka.
Wypadanie włosów
Wypadanie włosów najczęściej dotyczy skóry głowy i może być połączone ze zmniejszeniem gęstości włosa (stają się cieńsze). Po zakończeniu chemioterapii włosy odrastają prawidłowo i odzyskują dawny wygląd. Omawiany skutek uboczny chemioterapii najczęściej pojawia się po upływie około 2 – 3 tygodni po jej rozpoczęciu.
Ograniczenie wypadania włosów polega na unikaniu zabiegów stylistycznych i koloryzujących, stosowania suszarki i lokówki oraz silnie działających kosmetyków. Używanie delikatnych preparatów, masowanie głowy ręcznikiem podczas suszenia oraz noszenie nakrycia głowy to sposoby pozwalające ograniczyć wypadanie włosów.
Niedokrwistość (anemia)
Chemioterapia może spowodować zahamowanie funkcji szpiku, przyczyniając się tym samym do obniżenia poziomu czerwonych krwinek i hemoglobiny. Są to dwie nieprawidłowości wykrywane w morfologii krwi obwodowej wskazujące na niedokrwistość. Objawy obserwowane przez pacjenta to między innymi zmęczenie i osłabienie organizmu.
Łagodna i umiarkowana anemia raczej nie powodują poważnych i uciążliwych objawów. W trudnych przypadkach leczenie tego skutku ubocznego chemioterapii jest leczona poprzez podanie choremu czynnika wzrostu. Lek w postaci hormonu (np. erytropoetyny), powoduje zwiększenie produkcji czerwonych krwinek, a tym samym poprawę wyników morfologii krwi. Jeżeli anemia jest bardzo poważna i leczenie czynnikiem wzrostu nie przynosi poprawy, stosuje się transfuzję krwi celem zwiększenia ilości czerwonych krwinek i hemoglobiny w organizmie.
Neutropenia (niedobór neutrofili)
Obniżony poziom neutrofili w organizmie chorego powoduje, że staje się on bardziej podatny na infekcje. Układ odpornościowy, któremu brakuje neutrofili, nie radzi sobie ze zwalczaniem infekcji powodowanych przez różne drobnoustroje. Niski poziom neutrofili we krwi może spowodować, że nawet infekcja niegroźna dla zdrowego człowieka, doprowadzi do rozwoju groźnej choroby wymagającej pobytu w szpitalu.
Poważna neutropenia może być przyczyną obniżenia dawek chemioterapii, albo przerwania leczenia. Zanim to jednak nastąpi lekarz prowadzący podejmuje działania profilaktyczne – na bieżąco monitoruje poziom neutrofili, a w przypadku jego obniżenia stosuje się leki zapobiegające dalszemu obniżeniu poziomu neutrofili (np. filgastrim). W przypadku niskiego poziomu neutrofili lekarz może zalecić nawet „profilaktyczne” stosowanie antybiotyków, żeby uchronić pacjenta przed poważną infekcją.
Trombocytopenia – niski poziom płytek krwi
Zahamowanie funkcji szpiku kostnego przez chemioterapię może doprowadzić do obniżenia poziomu płytek krwi w organizmie (trombocytów). Płytki krwi są odpowiedzialne za prawidłowe krzepnięcie, więc chemioterapia może doprowadzić do przedłużonych lub nadmiernych krwawień oraz do powstawania siniaków. Przeciwdziałanie trombocytopenii o nasilonym stopniu polega na transfuzji krwi.
Nudności i wymioty
Do najczęstszych reakcji organizmu na zastosowanie chemioterapii są nudności i wymioty. Łagodzenie tego skutku ubocznego polega zwykle na stosowaniu przeciwwymiotnych leków, takich jak choćby prednizon i granisetron. Nudnościom i wymiotom może towarzyszyć biegunka. Są to objawy bardzo niekomfortowe, które dodatkowo powodują przygnębienie i osłabienie chorego. Wymienione skutki uboczne są groźne o tyle, że mogą doprowadzić do odwodnienia organizmu, do czego nie wolno dopuścić.
Choć chemioterapia powoduje skutki uboczne – bardzo uciążliwe i niebezpieczne dla pacjentów, to współczesna medycyna nadal nie zna metod o wyższej skuteczności i jednocześnie mniej inwazyjnych. Chemioterapia bardzo często jest stosowana w połączeniu z radioterapią i leczeniem chirurgicznym. Obecnie jej działania niepożądane nie są już tak ogromnym problemem, jak kilkanaście lat temu – lekarze wiedzą, jak pomóc pacjentom, zmniejszyć uciążliwe objawy i poprawić ich stan.